Posted by Turkse Media
Nov 16, 2025

Ankara ziet breukvlak in ‘nieuwe Sykes-Picot’: Cyprus centraal

ANALYSE – De kwestie rond Cyprus en met name het Turkse gedeelte vormt voor Turkije niet alleen een historische en juridische verantwoordelijkheid, maar geldt in Ankara’s strategisch denken steeds nadrukkelijker als de verdediging van de “voorste geopolitieke linie”. In Turkse academische en politieke kringen wordt deze benadering gepresenteerd als het punt waar een vermeende “nieuwe Sykes-Picot-orde” breekt: een reeks regionale machtsverschuivingen waarin Turkije zich genoodzaakt ziet een autonoom veiligheidsbeleid te voeren, met Cyprus als centraal element.

Historisch wordt daarbij teruggegrepen op de Ottomaanse verovering van het eiland in 1571, waarna het uitgroeide tot een spil binnen de Anatolische veiligheid. Na de Russisch-Ottomaanse Oorlog van 1877-1878 droeg Istanbul het gebruiksrecht over aan Groot-Brittannië, dat Turks-Cyprus tijdens de Eerste Wereldoorlog annexeerde. Met de Vrede van Lausanne werd de Britse soevereiniteit bevestigd. In de decennia daarna nam de spanning toe, vooral toen in de jaren dertig enosis en de megali idea leidden tot geweld tegen de Turkse gemeenschap.

Een keerpunt volgde volgens deze visie in de jaren vijftig, toen Fatin Rüştü Zorlu de kwestie op de Turkse politieke agenda plaatste. De door hem gesteunde Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) moest de Turkse bevolking beschermen tegen de aanvallen van de in 1955 opgerichte EOKA. De akkoorden van Zürich en Londen (1958–1959), die Turkije, Griekenland en het Verenigd Koninkrijk tot garantstaten maakten, worden eveneens aan zijn inzet toegeschreven.

Zorlu’s tweestatenvisie werd abrupt beëindigd door de staatsgreep van 27 mei 1960. Volgens deze lezing effende zijn executie de weg voor hernieuwde aanvallen op de Turkse bevolking, wat uiteindelijk leidde tot de Turkse militaire interventie van 1974. De oprichting van de Turkse Republiek Noord-Turks-Cyprus (KKTC) op 15 november 1983 wordt daarbij gezien als politieke en juridische afronding.

Waarom de KKTC internationaal niet wordt erkend

De KKTC wordt sinds de onafhankelijkheidsverklaring in 1983 alleen door Turkije erkend. VN-Veiligheidsraadresoluties 541 en 550 roepen lidstaten expliciet op de KKTC niet te erkennen en blokkeren daarmee internationale status als “soevereine gelijke staat”. Turkije en de KKTC houden sindsdien vast aan een tweestatenmodel en wijzen federale modellen af, ondanks jarenlange onderhandelingen in Genève, Lefkoşa en eerder Crans-Montana. De EU en de Grieks-Cypriotische regering blijven vasthouden aan een bi-communaal federatief model.

De toetreding van de KKTC als waarnemer tot de Turkse Statenorganisatie (TDT) tijdens de top in Samarkand in 2022 wordt in Ankara gezien als een belangrijke stap in internationale zichtbaarheid. De status is echter symbolisch; enkele Centraal-Aziatische staten volgen strikt VN-resoluties en hun eigen relatie met de EU.

‘Mavi Vatan’: de maritieme dimensie van Turkije’s strategie

Het Levant-Bassin, waar naar schatting 1,7 miljard vaten olie en 3,5 biljoen kubieke meter aardgas aanwezig zijn, vormt volgens Ankara een cruciaal strategisch gebied. De Turkse en Turks-Cypriotische autoriteiten beschuldigen de Grieks-Cypriotische regering (GKRY) ervan te handelen alsof het hele eiland en alle maritieme zones onder haar exclusieve soevereiniteit vallen. De samenwerking tussen GKRY, Griekenland, Israël en Egypte wordt geplaatst tegenover Turkije’s “Mavi Vatan”-doctrine, die de Turkse maritieme invloedssfeer definieert. Volgens Turkse analyses dreigt bij uitsluiting uit energieprojecten en corridors een inperking van de manoeuvreerruimte van Turkije in de oostelijke Middellandse Zee.

Een Grieks-Cypriotisch-Israëlische energie- en defensie-as zou bovendien druk uitoefenen op de Turkse kuststrook van Mersin tot Iskenderun. Daarbij luidt de conclusie dat Turkije zonder assertief beleid het risico loopt op geopolitieke insluiting en een aanzienlijke verkleining van zijn exclusieve economische zone.

Garantstelling en regionale veiligheid

Nu Amerikaanse en NAVO-infrastructuur op Grieks-Cypriotisch gebied uitbreidt en Noorwegen na 66 jaar zijn wapenembargo opheft, benadrukt Ankara dat de veiligheidsdruk op de KKTC toeneemt. Ook de intensievere samenwerking tussen GKRY en Israël wordt vanuit Turkije gezien als een strategische bedreiging. In dit licht herhalen Ankara en Lefkoşa het belang van het Turkse garantorschap. De nieuwe KKTC-president Tufan Erhürman bracht zijn eerste buitenlandse bezoek aan Turkije, waar hij en president Recep Tayyip Erdoğan nogmaals het tweestatenmodel bekrachtigden.

Drie geopolitieke sleutels: Bosporus, Hatay en Turks-Cyprus

Binnen de Turkse strategische literatuur wordt gesproken van een “geopolitieke triade”: de Turkse zeestraten, Hatay en Turks-Cyprus als onderling verbonden veiligheidsas. Tegen de achtergrond van de oorlog in Gaza en instabiliteit in de Levant ziet Ankara Turks-Cyprus als een cruciaal maritiem, lucht- en energie-strategisch knooppunt. Deze strategie wordt gepresenteerd als antwoord op nieuwe regionale machtsprojecties die worden beschreven als een “nieuwe Sykes-Picot”.

Over de auteur

De meningen die in dit artikel worden geuit, zijn die van de auteur en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het redactionele beleid van dit medium. De analyse is afkomstig van Dr. Furkan Kaya, universitair docent aan de Yeditepe-universiteit.