Posted by Turkse Media
Nov 29, 2025

Wat betekent het bezoek van paus Leo XIV aan Turkije?

ANALYSE – Het bezoek van paus Leo XIV aan Turkije valt onmiskenbaar samen met een internationale context waarin de oorlog tussen Rusland en Oekraïne en vooral de genocide in Gaza centraal staan. De boodschappen die de paus samen met president Recep Tayyip Erdoğan uitdraagt, zullen volgens waarnemers zonder twijfel aanzienlijke steun verlenen aan het bredere front dat zich keert tegen het geweld van Israël.

Na de val van het West-Romeinse Rijk kregen de pausen, die aan het hoofd stonden van de rooms-katholieke kerk, de kans zich niet alleen religieus maar ook politiek te profileren. In de achtste eeuw schonk Pepijn, de vader van Karel de Grote, een groot deel van Midden-Italië aan de kerk, waarmee de zogeheten “Pauselijke Staten” ontstonden. Tot deze in 1870 door het Italiaanse republikeinse leger onder leiding van Garibaldi werden opgeheven, fungeerde de paus eeuwenlang als zowel geestelijk als wereldlijk leider binnen Europa.

De huidige Staat Vaticaanstad ontstond in 1929 met het Lateraans Verdrag tussen de regering van Benito Mussolini en de katholieke kerk. In 1959 bezocht president Celal Bayar paus Johannes XXIII in het Vaticaan; deze paus had tussen 1935 en 1944 als vertegenwoordiger van de Heilige Stoel in Istanbul gewerkt. Het bezoek van Bayar vormde, samen met de inspanningen van Johannes XXIII, de opmaat naar het tot stand komen van diplomatieke betrekkingen tussen Turkije en het Vaticaan in 1960. Sindsdien hebben, met uitzondering van Johannes Paulus I die slechts 33 dagen paus was, alle pausen Turkije bezocht: Paulus VI in 1967, Johannes Paulus II in 1979, Benedictus XVI in 2006 en paus Franciscus in 2014.

Waarom is het bezoek van paus Leo XIV belangrijk?

Het driedaagse programma van paus Leo XIV omvat Ankara, Istanbul en Iznik. Als staatshoofd bracht hij een bezoek aan Anıtkabir, het mausoleum van Atatürk, en werd hij officieel ontvangen door president Erdoğan. ’s Avonds vond een bijeenkomst plaats in de Nationale Bibliotheek in Ankara. In Istanbul ontmoet hij katholieke geestelijken en de oecumenische patriarch Bartholomeus. In Iznik leed hij een dienst ter gelegenheid van de herdenking van het Concilie van Nicaea. Na afronding van zijn programma reist hij door naar Beirut.

Paus Franciscus had voor zijn overlijden al aangegeven dat hij vanwege de 1700ste verjaardag van het Concilie van Nicaea graag naar Turkije wilde komen. De komst van Leo XIV moet mede in dat licht worden gezien. Het bezoek heeft echter zowel religieuze als politieke dimensies.

Religieus gezien ligt de nadruk op de centrale rol die het huidige Turkije heeft gespeeld bij de vorming van het christendom. De eerste kerken, de door Paulus bezochte gemeenschappen en de vroege oecumenische concilies waren allemaal verankerd in deze regio. Het Concilie van Nicaea uit 325 neemt hierbij een bijzondere plaats in: het legde de basis voor de christelijke geloofsbelijdenis en geldt, ondanks latere scheuringen, als het enige concilie dat door alle christelijke stromingen als bindend wordt beschouwd.

Het is dan ook volkomen in lijn met de pauselijke traditie dat Leo XIV tijdens dit bezoek via Iznik een boodschap van christelijke eenheid uitdraagt. De ontmoeting met patriarch Bartholomeus vormt, zoals bij eerdere pausen, een beleefdheidsbezoek dat geen religieuze hereniging impliceert.

Dynamiek tussen Turkije en het Vaticaan

Het politieke gewicht van het bezoek ligt vooral in de grote humanitaire crises van dit moment. Sinds de moderne tijd treden pausen steeds vaker op als morele stemmen die oproepen tot kalmte en vrede. Hoewel de impact hiervan onderwerp van debat blijft, is hun rol bij het onder de aandacht brengen van humanitaire vraagstukken onbetwistbaar. Dat tijdens dit bezoek zowel de oorlog in Oekraïne als de genocide in Gaza centraal staat en dat paus en president gezamenlijk scherpe signalen afgeven richting Israël, weerspiegelt de invloed van Turkije in de regio. Het is evenmin toeval dat Leo XIV zijn eerste buitenlandse reis juist naar Turkije maakt.

De relaties tussen het pausdom en Turkije hebben bovendien een diepe historische wortel, tot terug in de tijd van Orhan Bey. Ottomaanse afgevaardigden woonden diverse Europese concilies bij en in de periode van Sultan Süleyman de Prachtlievende accepteerde de paus zonder aarzeling diens verzoek om twee geestelijken tot kardinaal te verheffen. Zelfs in de late Ottomaanse periode bleef sprake van diplomatiek verkeer met het Vaticaan. De huidige bezoeken passen daarom in een lang patroon waarin pausen, sinds de jaren zestig, Turkije standaard tot hun eerste internationale bestemmingen rekenen.

Bezwaren en complottheorieën die ook dit bezoek begeleiden, komen volgens kenners eerder voort uit persoonlijke opvattingen dan uit feiten. Staten kunnen zich dergelijke beperkte perspectieven niet veroorloven. Het zelfvertrouwen van de Republiek Turkije maakt zulke angsten overbodig: constructieve relaties met andere staten, geloofsgemeenschappen en hun leiders vormen een essentieel onderdeel van moderne diplomatie en van een actieve rol in de mondiale politiek.

Over de auteur

De analyses in dit artikel zijn die van de auteur en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het redactionele standpunt. De auteur is faculteitslid Prof. Dr. Bekir Zakir Çoban van de Ege Universiteit.